Last active
January 31, 2019 17:44
-
-
Save nabijaczleweli/8294f1b5e369e3f866531bb6fba70424 to your computer and use it in GitHub Desktop.
http://www.magwil.lt/archiwum/archiwum/2012/mw10/10paz3.htm with correct encoding
This file contains bidirectional Unicode text that may be interpreted or compiled differently than what appears below. To review, open the file in an editor that reveals hidden Unicode characters.
Learn more about bidirectional Unicode characters
<html> | |
<head> | |
<meta http-equiv="Content-Type" content="text/html"> | |
<meta charset="utf-8"> | |
<meta name="GENERATOR" content="Microsoft FrontPage 4.0"> | |
<meta name="ProgId" content="FrontPage.Editor.Document"> | |
<title>Kojrany za hrabiów Łopacińskich i Tyszkiewiczów</title> | |
<meta name="Microsoft Theme" content="none"> | |
</head> | |
<body> | |
<span LANG="EN-GB"> | |
<p ALIGN="justify" DIR="LTR" style="text-indent: 15"><b><font size="3" color="#006600" face="Arial">Kojrany | |
za hrabiów Łopacińskich i Tyszkiewiczów</font></b></p> | |
<p ALIGN="justify" DIR="LTR" style="text-indent: 15"><img border="0" src="10kojrany%204.jpg" width="425" height="297"></p> | |
</span><span LANG="P"><font SIZE="2"> | |
<p ALIGN="justify" DIR="LTR" style="text-indent: 15"> | |
<font face="Arial" SIZE="2"> | |
Ostatnio stało się modnym pojechać do Kojran. Na plener malarski, ślubną | |
sesję zdjęć, spacer po parku, rodzinny piknik czy wycieczkę z | |
przewodnikiem. A jeżeli trafi się nam niedouczony przewodnik, to oprócz niby | |
to lokalnych legend i opowiastek, niczym rzeczowym nie popartych, usłyszymy i | |
taką wiadomość: <i>„Tu stał przed wojną murowany, obszerny i piękny pałac | |
hrabiów Tyszkiewiczów, w którym było pełno kolekcji dzieł sztuki, bogata | |
biblioteka i archiwum”</i>. | |
</font> | |
</p> | |
<p ALIGN="justify" DIR="LTR" style="text-indent: 15"> | |
<font face="Arial" SIZE="2"> | |
Gwoli prawdy, Tyszkiewiczowie nigdy żadnego pałacu w Kojranach nie posiadali. | |
I żadnych zbiorów w Kojranach nie trzymali. Na przestrzeni wielu wielu lat | |
Kojrany były tylko i wyłącznie gospodarstwem rolno-leśnym z przynależnymi | |
do nich jeziorami: Jodzie, Topielsk, Szeszkucie i Szczupacznik. Gospodarstwo | |
nieco wyższego standardu niż przeciętne folwarki ziemskie, gdyż z młynami, | |
fabryką papieru etc. Papier był wyrabiany na wielką skalę jeszcze przed Łopacińskimi | |
i Tyszkiewiczami, bo już na początku XVIII w. Znakiem firmowym fabryki były | |
serce i kotwica, a firmowy napis brzmiał: <i>„Koi rany”</i>. Nazwa | |
miejscowości Kojrany – pisana przez „i”, nie „j” – była zgodna z | |
ówczesną pisownią, jednak odstęp (prawdopodobnie przypadkowy), dzielący | |
wyraz na pół tudzież symbol kotwicy i serca posłużył za Tyszkiewiczów do | |
wytłumaczenia jej genezy: Kojrany – <i>„niby nadzieja koi rany w sercu”</i>. | |
</font> | |
</p> | |
<p ALIGN="justify" DIR="LTR" style="text-indent: 15"> | |
<font face="Arial" SIZE="2"> | |
Jednak nawet Antoni Tyszkiewicz (syn hrabiego Józefa z Landwarowa, który z | |
czasem przeniósł swoją rezydencję do Kretyngi), choć na mocy działu majątkowego | |
z roku 1887 otrzymał od ojca Kojrany (plus nieruchomości w Wilnie oraz ziemię | |
i lasy na Polesiu), nigdy tu nie mieszkał. Owszem, chętnie przebywał latem i | |
nocował w kilkakrotnie dobudowywanym w swej historii „białym drewnianym | |
dworku na podmurówce”, do którego się wchodziło murowanymi schodami. Dla | |
bezspornej wygody tudzież z braku odpowiedniego miejsca w swojej | |
reprezentacyjnej kamienicy wileńskiej, właśnie w Kojranach trzymał konie różnej | |
maści i o różnym przeznaczeniu (wierzchowe i zaprzęgowe), jak też pojazdy: | |
sanie, karety, bryczki, landary, breki, dwukołówki, kolasy. Bywająca tu | |
Gabriela Puzynina z majątku Postawy (obecnie na Białorusi) w swoich | |
wspomnieniach „W dworach i dworkach na Litwie”, opisując Kojrany państwa | |
Łopacińskich przed 1843 rokiem odnotowała: „mały domek o niskich oknach, | |
cały w przybudówkach, jakby jakie domino”. Trzeci ordynat birżański, Józef | |
Tyszkiewicz syn Michała, w „Tyszkiewicianie” wydanej w 1903 roku zaznaczył, | |
że domem Tyszkiewiczów w Kojranach było „kilka niskich, skleconych ze sobą | |
domków, które z wejściem otaczały gościa czarem gustu i elegancji”. | |
</font> | |
</p> | |
<p ALIGN="justify" DIR="LTR" style="text-indent: 15"> | |
<font face="Arial" SIZE="2"> | |
Natomiast nowoczesne stajnie w Kojranach miały boksy z urządzeniami | |
higienicznymi i wodą, czego nie było nawet w kojrańskim domku hrabiego. | |
Zgodnie z modą konie, których używano do odświętnego zaprzęgu, obowiązkowo | |
musiały być kurtyzowane: golone specjalną maszynką i przykrywane | |
granatowymi czaprakami ze złocistym herbem Tyszkiewiczów – Leliwą. Nad | |
stajniami mieściły się mieszkania zarządcy stajni, stajennych i służby. | |
Okoliczni ziemianie, a głównie najbliższa rodzina – Tyszkiewiczowie z | |
Landwarowa, Waki i Zatrocza – chętnie latem korzystali z zaproszeń do | |
Kojran na przejażdżki konne, zwykle kończące się piknikiem. Głównymi | |
daniami były: rosół z indyka, paszteciki nadziewane mięsem, parówki cielęce | |
oraz landwarowska starka, w którą w razie potrzeby zaopatrywał młodszego | |
brata Władysław Tyszkiewicz urzędujący w Landwarowie. Na deser podawano | |
owoce leśne (maliny, poziomki, czarne jagody) z bitą śmietaną. | |
</font> | |
</p> | |
<p ALIGN="justify" DIR="LTR" style="text-indent: 15"> | |
<font face="Arial" SIZE="2"> | |
Najstarsze akta dotyczące Kojran leżących nad rzeczką Werzówką sięgają | |
XVI wieku. Są to m. in. dokumenty królewskie: Przywilej Zygmunta Starego | |
(1544) i Dekret Stefana Batorego (1586). Lista właścicieli Kojran jest długa, | |
bowiem dobra należały kolejno do: Jermołów, Kiszków, Isajkowskich, Tarłowskich, | |
Szretterów, Sapiehów, Kirkorów, Tyzenhauzów, Kryszpitów, Piątkowskich, Łopacińskich, | |
od których w 1870 roku majątek ziemski odkupił Józef Tyszkiewicz. | |
Uszczuplony, co prawda, o 650 dziesięcin ziemi uprawnej na rzecz włościan | |
(wg spisu naliczono ich 417, wszyscy wyznania rzymsko-katolickiego) na | |
podstawie wymogów Najwyższego Manifestu z roku 1861. | |
</font> | |
</p> | |
<p ALIGN="justify" DIR="LTR" style="text-indent: 15"> | |
<font face="Arial" SIZE="2"> | |
W roku 1759 Kojrany były rezydencją i zapleczem przemysłowo-gospodarczym księdza | |
Jana Łopacińskiego (późniejszego biskupa żmudzkiego), gdzie też mieszkał | |
jego rodzony brat Mikołaj, wojewoda, który w roku 1764 stał się prawnym właścicielem | |
Kojran. Notabene, obaj byli zamieszani w konfederacji barskiej. W rękach hrabiów | |
Łopacińskich herbu Lubicz majątek przetrzymał się 106 lat, a | |
Tyszkiewiczom, z powodu zadłużenia wyjątkowo gościnnej i nieoszczędnej | |
rodziny Łopacińskich, dostał się za symboliczną sumę. | |
</font> | |
</p> | |
<p ALIGN="justify" DIR="LTR" style="text-indent: 15"> | |
<font face="Arial" SIZE="2"> | |
Rodzinnej pamiątki pozbył się Ignacy, syn Józefa i Doroty z Morykonich Łopaciński. | |
Nie mieli w Kojranach pałacu, bo taka potrzeba nie istniała. Posiadali | |
kamienicę w Wilnie, a ich gniazdem rodzinnym była Saria (Sarya) z przynależnym | |
do majątku Leanopolem nad Dźwiną (byłe Inflanty polskie, powiat drysieński), | |
licząca przed Powstaniem Listopadowym przeszło 2 tys. dziesięcin ziemi. Właśnie | |
w Sarii znajdowały się „cenne dzieła sztuki, znaczne, porządnie utrzymane | |
archiwum, kilkutysięczna doborowa biblioteka, portrety familijne i inne pamiątki | |
rodzinne”. Na zimowe bale i rauty przyjeżdżano do Wilna, a latem jechało | |
się do Kojran, które za Łopacińskich odegrały znaczną rolę w życiu społeczeństwa | |
wileńskiego, zarówno ze względu na bliskość z miastem nad Wilią, urodą | |
tego pięknie położonego i zielonego miejsca, jak też wyjątkową szczodrość | |
gospodarzy. Od czasu do czasu w zimie urządzano tu kuligi. | |
</font> | |
</p> | |
<p ALIGN="justify" DIR="LTR" style="text-indent: 15"> | |
<font face="Arial" SIZE="2"> | |
Jeden z naocznych świadków wspomina: <i>„Pani Łopacińska stworzona była | |
do życia na wielkim świecie, bo świat jej w niczym nie odrywał od Boga, | |
tylko jednał jej przyjaciół. Czasu i serca wystarczało jej na wszystko. Nie | |
dość, że dom otwarty na oścież czekał, wzywał i ugaszczał wszystkich | |
tak, że nigdzie weselej się nie bawiono. Gospodyni jeszcze każdemu z osobna, | |
bynajmniej znaczącej osobie, chciała i umiała okazać uprzejmość, nawet | |
przyjaźń, ani przysiadła cały wieczór, chodząc od grupy do grupy, rzucając | |
uśmiech, po słówku, nie tylko grzecznym, ale zastosowanym do osoby</i>”. | |
</font> | |
</p> | |
<p ALIGN="justify" DIR="LTR" style="text-indent: 15"> | |
<font face="Arial" SIZE="2"> | |
Drugi naoczny świadek potwierdza:<i> „Miejscowość z natury ładna, którą | |
i ręka ludzka przyozdobiła znacznie gustownymi polanami, sadzawkami, | |
wodotryskami, teatrem (...)”</i>. | |
</font> | |
</p> | |
<p ALIGN="justify" DIR="LTR" style="text-indent: 15"> | |
<font face="Arial" SIZE="2"> | |
Gospodarze nosili się (swada, postawa, styl bycia i ubierania się) „iście | |
po pańsku”. Jako ludzie światowi (często odbywali wojaże zagraniczne – | |
turystyczne i kuracyjne) dbali o zjednywanie coraz to nowszych serc, a dzięki | |
gościnności i uprzejmości zaskarbili powszechny szacunek. W swoim majątku | |
pod Wilnem przyjmowali zarówno świat arystokratyczno-ziemiański, uczonych, | |
ludzi pióra, jak też przedstawicieli zubożałej szlachty, studentów. Ogrody | |
i parki miały tyle placów i łączek, klomb i zakamarków, że właściwie każda | |
grupka towarzyska mogła poczuć się tu dobrze. | |
</font> | |
</p> | |
<p ALIGN="justify" DIR="LTR" style="text-indent: 15"> | |
<font face="Arial" SIZE="2"> | |
W pamiętnikach ziemianek I połowy XIX wieku znajdujemy potwierdzenie, że | |
Kojrany gromadziły Wilno w porze letniej. Słynęły z licznych gości, | |
doskonałej orkiestry przygrywającej publiczności spacerującej po parku, a | |
wieczorem gromadzącej się na tańce pod otwartym niebem, publicznych gier i | |
zabaw oraz teatru amatorskiego, w którym grywali także sami gospodarze, a | |
najczęściej odgrywanymi sztukami były bardzo popularne w tamtych czasach | |
komedie Aleksandra Fredry. Z rozrzutności i dobroci gospodarzy korzystano | |
czasami tak nachalnie, że w końcu doprowadzono łatwowiernych ludzi do ruiny, | |
więc musieli mocno okroić swoje latyfundia i całkowicie odmienić | |
dotychczasowy beztroski tryb życia, a Kojrany sprzedać za bezcen. | |
</font> | |
</p> | |
<p ALIGN="justify" DIR="LTR" style="text-indent: 15"> | |
<font face="Arial" SIZE="2"> | |
W trzynastym roku po nabyciu Kojran od Łopacińskich przez Tyszkiewiczów w | |
jednym ze źródeł pisanych stwierdzono: <i>„Majętność przeważnie leśna | |
w powiecie wileńskim, o wiorst 5 od przedmieścia Wilna, Antokolem zwanego, | |
odległa, około półtora włok litewskich rozległości mająca, z kaplicą | |
od parafialnego kościoła św. Piotra na Antokolu zależną, stanowi obecnie własność | |
hr. Józefa Tyszkiewicza (...)”.</i> Produkowana w miejscowych młynach mąka, | |
tzw. „mąka kojrańska”, tak poszukiwana w Wilnie i Mińsku, trzymała swoją | |
markę, jednak papiernię, przed 1870 rokiem podupadłą i nastawioną jedynie | |
na produkcję tektury i bibuły, hrabia Józef zreorganizował w fabrykę gwoździ | |
drutowych, gdyż analogiczna, świetnie prosperująca a urządzona przez niego | |
w Landwarowie, dawała wysokie dochody. | |
</font> | |
</p> | |
<p ALIGN="justify" DIR="LTR" style="text-indent: 15"> | |
<font face="Arial" SIZE="2"> | |
Dziedzic Kojran, Antoni Tyszkiewicz syn Józefa, traktował majątek jako | |
miejsce wypoczynku, spotkań rodzinnych, przejażdżek konnych i zaplecze | |
rolne, pozwalające mu cieszyć się ze zdrowej wiejskiej żywności w Wilnie. | |
Z Kojran do Wilna wędrowały pudy mąki do magazynów, sklepów i piekarń, które, | |
mimo młodego wieku, mając w sobie wyjątkową żyłkę przemysłowca, założył. | |
Odwołajmy się do „Kraju” z roku 1897, wydawanego w języku polskim w | |
Petersburgu: <i>„Wilno. Od paru dni niezwykły ruch panuje w magazynach, | |
piekarniach, założonych przez Antoniego hr. Tyszkiewicza, w kilkunastu | |
punktach miasta. Lokale magazynowe uderzają elegancją urządzenia i wszystko | |
tam na biało malowane, ramy, ściany, szafy, kontenery, meble. Pieczywo | |
rozchwytywane jest w jednej chwili. Wielka piekarnia parowa na Święto Stefańskiej | |
ulicy, połączona z młynem parowym. W stanie jest dostarczyć całemu miastu | |
chleba, ciasta, krup i mąki. Jeżeli interes utrzymany będzie na ściśle | |
handlowych podstawach, stać się może, że wszystkie drobne piekarnie upadną. | |
Szkody w tym nie byłoby, bo zamiast chleba z gliną, piaskiem, rozczynionym na | |
brudnym rosole śledziowym, miasto miałoby chleb zdrowy, czysty (...)”.</i> | |
</font> | |
</p> | |
<p ALIGN="justify" DIR="LTR" style="text-indent: 15"> | |
<font face="Arial" SIZE="2"> | |
Antoni Tyszkiewicz (1866-1919) miał swoją rezydencję w byłym pałacu | |
Ignacego hr. Korwin-Milewskiego (pseudonim „Dziki”, gdyż był samotnikiem, | |
stronił od ludzi i nie miał w Wilnie, w którym mieszkał z przerwami | |
zaledwie 10 lat, przyjaciół), wychowanego za granicą, a pochodzącego z majątku | |
Geranony (obecnie na Białorusi). Wraz z wykwintnym i gustownie urządzonym pałacem | |
przy dawnym zaułku Świętojerskim (obecnie K. Sirvydo 6) otrzymał cenne | |
archiwum, marmurowe popiersia i bibliotekę. Zofia Tyszkiewiczówna (bratanica) | |
wspomina: <i>„Popiersia Stanisława Augusta i brata jego Michała, prymasa | |
Polski. Kilka dobrych obrazów, portrety dostojników rodu Tyszkiewiczów | |
(grandeur naturelle) zdobiły imponującą klatkę schodową prowadzącą do | |
sal recepcyjnych I-go piętra, u szczytu której galeria wzdłuż domu łącząca | |
się z okazałej wysokości drzwiami do Sali jadalnej, Sali balowej, buduaru | |
pani domu, do jej apartamentów osobistych i do dziecinnych”.</i> Antoni | |
Tyszkiewicz był żonaty z Heleną Cywińską, córką Zenona, wziętego w | |
swoim czasie lekarza okulisty. Mieli dwójkę dzieci – Michała i Marię (późniejsza | |
Janowa Plater-Zyberk). | |
</font> | |
</p> | |
<p ALIGN="justify" DIR="LTR" style="text-indent: 15"> | |
<font face="Arial" SIZE="2"> | |
Z prasy: „<i>Po objęciu Kojran Antoni Tyszkiewicz ofiarował bezpłatnie pięć | |
włok ziemi z lasem na założenie centralnego domu dla obłąkanych. (...) | |
Lecznica zakrojona na szeroką skalę. Budowle kosztować mają z góry | |
2.000.000 rb. Całe miasteczko powstałe z budowli zakładowych, domów lekarzy | |
i oficjalistów oraz prywatnych przemysłowców, których tu ściągnie ruch życia | |
kilkutysięcznej ludności. Kojrańskie dobra dotykają do gruntów przedmieścia | |
Antokolskiego, oczywiście silny prąd interesów w stronę takiej olbrzymiej | |
lecznicy przedłuży Antokolskie przedmieście, z czasem aż do murów nowego | |
zakładu. Gubernator wileński udał się do Petersburga w celu przedstawienia | |
wyższym władzom korzyści wypływających z oferty hr. Tyszkiewicza”.</i> | |
</font> | |
</p> | |
<p ALIGN="justify" DIR="LTR" style="text-indent: 15"> | |
<font face="Arial" SIZE="2"> | |
Pomimo że powyższej inicjatywy tak i nie udało się do końca zrealizować | |
ani też wielu innych ciekawych propozycji wcielić w życie (m. in. otwarcie w | |
Wilnie politechniki), czemu nie sprzyjały ani obcy zabór, ani zazdrośni | |
ziomkowie Polacy, jednak z powodzeniem została przez właściciela Kojran | |
rozwinięta sieć sklepów spożywczych i otwarto kilkadziesiąt piekarń nad | |
Wilią. W ten sposób przedstawiciele niższych warstw społecznych znaleźli | |
nowe, a przy tym dobrze wynagradzane miejsca pracy, zaś prywatni sprzedawcy | |
otrzymywali od hrabiego 12 proc. zysku od zrealizowanego towaru. | |
</font> | |
</p> | |
<p ALIGN="justify" DIR="LTR" style="text-indent: 15"> | |
<font face="Arial" SIZE="2"> | |
Antoni Tyszkiewicz był człowiekiem bardzo dobrze wykształconym. Po starannym | |
nauczaniu domowym z całym sztabem bon i guwernerów ukończył Instytut | |
Aleksandryjski w Petersburgu oraz Instytut Gospodarstwa Wiejskiego i Leśnictwa | |
w Puławach. Znał kilka języków obcych. „Ruchliwy, rzetelny i obrotny”, | |
choć jako kawaler nie stronił od modnych w tamtych czasach gier w ruletkę i | |
w karty, prowadził bogate życie duchowe. Prywatne zbiory biblioteczne i | |
archiwalne udostępniał uczonym i księżom. Był członkiem Towarzystwa | |
Przyjaciół Nauk w Wilnie, członkiem i ofiarodawcą na rzecz Towarzystwa | |
Muzeum Nauki i Sztuki oraz członkiem i założycielem komitetu budowy pomnika | |
Adama Mickiewicza w kościele św. Jana w Wilnie (1899), jednym z | |
najhojniejszych na ten cel ofiarodawców. Hrabia napisał, własnym sumptem | |
wydał i opatentował książkę „Zarys stosunków polsko-rosyjskich” (Kraków | |
1895), która ukazała się w językach polskim i rosyjskim. | |
</font> | |
</p> | |
<p ALIGN="justify" DIR="LTR" style="text-indent: 15"> | |
<font face="Arial" SIZE="2"> | |
Ostatni dziedzic Kojran sprzedał dobra w roku 1905. Przemysłowiec, handlowiec | |
(handlował drzewem, maszynami rolniczymi, pszenicą i placami miejskimi), biorący | |
udział w licznych akcjach dobroczynnocharytatywnych i dbający o to, aby | |
polskie pamiątki historyczne nie trafiały w obce ręce za zaboru rosyjskiego, | |
po zakończeniu I wojny światowej włączył się do pracy społecznej na | |
rzecz odradzającej się Polski. Brał udział w sporządzaniu listy pamiątek | |
i zbiorów polskich, które ubyły z muzeów i archiwów wileńskich, głównie | |
za sprawą wycofujących się z Wilna Rosjan w 1915 z całym aparatem | |
administracyjno-urzędowym i wyposażeniem. Między innymi szefował bursie | |
uczniowskiej Gimnazjum im. Króla Zygmunta Augusta. W czerwcu 1919 roku zaangażowany | |
był w popieranie działalności Komitetu Wykonawczego Odbudowy Uniwersytetu | |
Wileńskiego. W lipcu tegoż roku został aresztowany przez bolszewików i | |
wywieziony do Moskwy, gdzie ślad po hrabim zaginął. | |
</font> | |
</p> | |
</font><b> | |
<p ALIGN="justify" DIR="LTR" style="text-indent: 15"><font size="1" face="Arial">Liliana | |
Narkowicz</font></p> | |
</b> | |
<p ALIGN="justify" DIR="LTR" style="text-indent: 15"><font size="1" face="Arial">Fot. | |
z albumu prywatnego</font></span><font face="Arial"><font size="1"> </font><span LANG="P"><font size="1"><b>Klary | |
Wilbraham</b> </font></span></font></p> | |
<p ALIGN="justify" style="text-indent: 15"><a href="javascript:history.back()" target="main"><font face="Arial" SIZE="1">Wstecz</font></a><font face="Arial" SIZE="1"> </font></p> | |
</body> | |
</html> |
Sign up for free
to join this conversation on GitHub.
Already have an account?
Sign in to comment